Cardi Bi en Megan Thee Stallion.

In een video van de Noord-Amerikaanse opiniewebsite The Root (2019) wordt gesuggereerd dat hedendaagse vrouwelijke rapartiesten ‘feminisme bij de microfoon grijpen’. Deze (sub)groep van MC’s, wier rapverhalen niet altijd op waarde worden geschat, lijkt een ware comeback te maken met behulp van socialmediaplatformen en online streamingdiensten zoals SoundCloud. De twee commercieel succesvolste rapartiesten uit deze vrouwelijk hiphopgolf zijn ogenschijnlijk Cardi B en Megan Thee Stallion. Zij hebben beiden verscheidene nummer 1-hits gehad in de (Noord-)Amerikaanse Billboard top 100, en hun gezamenlijk nummer WAP verbrak meerdere streaming records.

Alhoewel deze twee artiesten geen gebrek hebben aan (internationale) fans, zijn er ook luisteraars die de muziek van Cardi B en Megan Thee Stallion (TS) als extreem aanstootgevend ervaren. Zo heeft hun performance van WAP op de Grammy Awards 2021 een hoop kritiek ontvangen van morele entrepreneurs en conservatieve feministen en commentatoren. Candace Owens, een van de meest omstreden commentatoren van dit moment, betoogde in een programma van de Amerikaanse nieuwszender Fox News (2020) dat het WAP-optreden een aanval was op Amerikaanse waarden en respectabele tradities, omdat Cardi B en Megan TS meiden en (jonge) vrouwen zouden aansporen om zichzelf seksueel te objectiveren. Ironisch genoeg koos juist deze nieuwszender ervoor om het meest seksueel expliciete fragment van hun optreden uit den treure te herhalen. Aan de andere kant van dit ‘spectrum van kritiek’ bevinden zich de liberale(re) opiniemakers, commentatoren en social media influencers, die de muziek van Cardi B en Megan TS interpreteren als een nieuw feministisch geluid binnen hiphop. Deze luisteraars zien de conservatieve kritieken op WAP als een bevestigend voorbeeld van het patriarchale gedachtegoed dat maar wat graag vrouwen kadert, en de seksuele vrijheid en het seksuele plezier van (zelf- identificerende) vrouwen bestraft.

Deze twee uiterste perspectieven worden meestal geïsoleerd besproken in Amerikaanse en Europese media, zoals op de websites van nieuwsorganisaties The New York Times en BNR (Business Nieuws Radio). Hierdoor kan de indruk worden gewekt dat het inderdaad zo zwart-wit is (bijvoorbeeld: je bent pro ‘respectabele waarden’ en antihedendaagse vrouwenrap of je bent pro hedendaagse vrouwenrap en blind voor gelaagde maatschappelijke structuren). Er is kennelijk geen ‘grijs gebied’ waar denkbaar veel maatschappelijk bewuste vrouwen en hiphopliefhebbers zich in kunnen vinden. Voordat ik de twee eerder genoemde invalshoeken vanuit een intersectionele lens bespreek en een mogelijk grijs gebied duid, werp ik graag een licht op de vrouwelijke rapartiesten die Cardi B en Megan TS zijn voorgegaan; de MC’s die ook het feminisme binnen hiphop hebben aangewakkerd; de MC’s die veel betekenen voor de hiphopcultuur; de MC’s die dus sowieso hun ‘bloemetjes verdienen’; en de MC’s die ook een paar van mijn feministische standpunten hebben vormgegeven.

Wie noem je een b*tch? Feministische (rap)geluiden door de jaren heen

Volgens Africana-professor Tricia Rose (2012) zijn vrouwelijke rapartiesten vaak in dialoog met hun mannelijke tegenhangers en hebben zij, vanaf de geboorte van rapmuziek in de jaren ’70, de rapverhalen van mannelijke MC’s regelmatig aangevochten, gedist (beledigd), beantwoord of geaffirmeerd. Zo was de uit New Jersey afkomstige raplegende Queen Latifah het zat dat mannelijke rappers, en andere manspersonen, steeds vaker het woord b*tch of ho [hoer] in de mond namen. Haar protestnummer U.N.I.T.Y werd uitgebracht in de hoogtijdagen van L.A gangsta rap, een subgenre dat mensonterende maatschappelijke issues zoals politiegeweld aankaartte, maar ook seksistisch taalgebruik introduceerde. Aan het begin van het nummer U.N.I.T.Y roept Queen Latifah “Who you calling a b*itch?”. Dit statement wordt gevolgd door de tekst: “Instincts lead me to another flow everytime I hear a brother call a girl a b*tch or a ho trying to make a sister feel low, you know all of that gots to go”. Queen Latifahs feministisch geluid vestigde, in de beginjaren ’90, aandacht op de positie van vrouwen binnen de hiphopcultuur, straatintimidatie en huiselijk geweld.

De zeer succesvolle rapartiesten Missy ‘Misdemeanor’ Elliott en Lil Kim gebruikten, in de jaren ‘90 en ’00, hun stem om (indirect) een respons te geven op de seksueel getinte rapverhalen van mannelijke MC’s. Deze respons omvatte niet zo zeer het bekritiseren van de mannelijke rapverhalen, maar het centraliseren van vrouwelijk seksueel plezier. Missy Elliott en Lil Kim promootten vrouwelijke verlangens en agency (autonomie), en staken niet onder stoelen of banken wat zij van een man eisen alvorens hij überhaupt in hun aanwezigheid mag zijn. Zo rapt Missy Elliott in het nummer Hot Boyz: “Can you treat me good cause I won’t settle for less.” Naast hun teksten worden ook de wijzen waarop deze artiesten zich presenteerden door velen als feministisch beschouwd. Wanneer Missy Elliott in een hoodie, een parachutepak of een cartoonachtig kostuum verschijnt en rapt over hoe buitengewoon mooi ze is, toont ze dat patriarchale noties van ‘sexy zijn’ niet de norm hoeven te zijn. Daarentegen deinsde Lil Kim er niet voor terug om zich te presenteren in schaarse outfits om haar seksualiteit als kracht te gebruiken.

Missy Elliott en Lil Kim waren uiteraard niet de enige rappers van hun tijdperk die vrouwelijke seksuele verlangens centraliseerden, net als Nicki Minaj niet de enige vrouwelijke MC is van haar tijdperk die seksueel feministische geluiden deed klinken. Echter, de muzikale triomfen en culturele impact van Minaj maken haar tot het belangrijkste vrouwelijke hiphopicoon van het tweede decennium van de huidige eeuw. Wie luistert naar Nicki Minaj ontdekt al snel dat zij vol trots rapt over wat zij van een man verlangt: seksueel plezier (“Real men let real women come first” – Touchin, Lovin) en financiële stabiliteit (“It ain’t such a thing as broke and handsome” – Rich Sex). Met haar eerste statement verkondigt ze dat vrouwelijk plezier minstens gelijk is aan mannelijk plezier, met haar tweede tekst affirmeert zij stereotiepe gender rollen, tevens een veelgehoord rapverhaal van haar mannelijke tegenhangers. Niettemin, in beide scenario’s uit Minaj, en niet ‘de mannelijke MC’, onder welke voorwaarden er een romantische en/of seksuele relatie wordt aangegaan.

Eveneens heeft Nicki Minaj, middels semantische inversie, getracht een feministisch ‘tintje’ aan het beladen woord b*tch te geven. Het seksistische woord dat in de beginjaren van rapmuziek een negatieve connotatie had, heeft dit vrouwelijke hiphopicoon zich toegeëigend. Zo is in Minajs vocabulaire een boss b*tch een succesvolle vrouw die haar ambities nastreeft, een real b*tch een vrouw die trouw blijft aan haar principes, en een bad b*tch een extreem mooie vrouw die goed voor zichzelf zorgt.

Vrouwenrap en respectabiliteitspolitiek

Het is opvallend dat, naast conservatieve kritieken, er de laatste jaren ook commentaar komt uit de hoek van mannelijke rapveteranen, die eveneens publiekelijk hun negatieve, moreel beladen meningen over de muzikale expressies van vrouwelijke MC’s verkondigen. Beide groepen van critici doen dit veelal via conservatief georiënteerde kanalen en op sociale media. In dit verband is de tweet van Republikeins congreslid James Bradley vooralsnog wellicht de meest ‘dramatische’ uitlating: “Cardi B and Megan Thee Stallion are what happens when children are raised without God and without a strong father figure. Their new ‘song’ the #WAP (which I heard accidentally) made me want to pour holy water in my ears and I feel sorry for future girls if this is their role model.” Boyce Watkins, econoom, mediamaker en commentator, uit regelmatig zijn zorgen over de meiden en (jonge) vrouwen van nu. In conservatieve online talkshows proclameert Watkins veelvuldig dat vrouwelijke rapartiesten meiden en (jonge) vrouwen trainen om zich bovenmatig seksueel promiscue te gedragen en dat deze subgroep van MC’s de reden is waarom (jonge) vrouwen niet meer weten hoe ze op een ‘zichzelf respecterende’ manier ‘sexy’ kunnen zijn (Worldwide Entertainment TV, 2020).

Evenwel hebben mannelijke hiphopiconen zich dus ook negatief uitgesproken over de nieuwe lichting van vrouwelijke rapartiesten. Iconen zoals Snoop Dogg, Cee-Lo Green en Jermaine Dupri vinden dat hedendaagse vrouwenrap niks met feminisme te maken heeft, te veel de nadruk legt op seks (“Slow down. Let’s have some imagination… Secrecy should be a woman’s pride and possession.” – Snoop Dogg in Central Ave, 2020), en op de lange termijn de hiphopcultuur zal devalueren. Deze kritiek is vooral opmerkelijk uit de hoek van Snoop Dogg, die ons het legendarische rapalbum Doggystyle heeft gegeven. Wie [vrouwen] hun lichaam claimen en zich uiten over seksueel genot speelt klaarblijkelijk een grotere rol dan op welke wijze er wordt gesproken over seks in commerciële rap.

Volgens verscheidene hiphopacademici zoals Regina Bradley (2021) en Joan Morgan (1999) kunnen de meeste (Zwarte) conservatieve kritieken op het gedrag van vrouwelijke rapartiesten van kleur worden geschaard onder het concept van ‘respectabiliteitspolitiek’. Respectabiliteitspolitiek, een term die in het leven is geroepen door Africana-professor Evelyn Higginbotham (1994), verwijst naar hoe Afrikaans-Amerikaanse vrouwen indirect worden gedwongen om middenklassenideologieën, -waarden, -gedragingen en -kledingstijlen te adopteren. Het ogenschijnlijke feminisme in vrouwenrap, of het feminisme van de straat (want hiphop komt van, en spreekt vaak voor ‘de straat’), belichaamt een tegengestelde politiek. Zwarte respectabiliteitspolitici, zoals politieke commentator Candace Owens en econoom Boyce Watkins, verwachten dat Afrikaans-Amerikaanse vrouwen die zich ‘assimileren’, en dus middenklassenideologieën en -waarden uitdragen, sneller worden gerespecteerd door de dominante maatschappij en eerder sociale vooruitgang zullen boeken. In essentie houden Afrikaans-Amerikaanse respectabiliteitspolitici toezicht op het gedrag van Zwarte vrouwen, en op het collectieve ‘Zwart-zijn’, wat zou kunnen leiden tot een verwijdering van Zwarte individualiteit. Het concept van respectabiliteitspolitiek plaatst ook vrouwen (van kleur) in een hokje: je voldoet aan de normatieve verwachtingen of je valt buiten het kader van respectabiliteit.

Deze binaire verdeling – je bent respectabel of niet – houdt ook verband met stereotiepe representaties van de Afrikaans-Amerikaanse vrouw. Historische, etnische stereotypen zoals de Jezebel (de seksueel promiscue vrouw), Sapphire (de boze, luide vrouw), Welfare Queen (de frauduleuze vrouw in de bijstand) en de Mammy (overdreven onderdanige vrouw) hebben in het bijzonder het gedrag van Zwarte vrouwen geframed, en voeden bovendien de dominante ideologieën binnen het concept van respectabiliteitspolitiek. Aanhangers van deze politiek verwachten dat Zwarte vrouwen (hetzij maatschappelijk bewuste hetzij niet maatschappelijk bewuste) er alles aan doen om niet binnen een van deze stereotiepe frames te vallen. Sommige respectabiliteitspolitici voegen deze (pijnlijke) historische laag toe aan de publieke en academische debatten omtrent de beelden in hedendaagse commerciële vrouwenrap. Zij zijn van mening dat de dominante representatie in vrouwelijke rap een incarnatie is van het Jezebel-stereotype, en vragen zich af waarom personen uit een gemarginaliseerde groep actief dit beeld willen (re)produceren. De ‘plezierpolitici,’ daarentegen, belichten hoe individuele (jonge) vrouwen mogelijk een positieve betekenis geven aan de seksueel getinte representaties in vrouwenrap.

Vrouwenrap en plezierpolitiek

Het academisch werk van literatuurwetenschapper Kyesha Jennings (2020) beschrijft de manieren waarop commerciële vrouwenrap fungeert als een soort uitlaatklep voor fans en liefhebbers. Op social media, zoals TikTok, Instagram, Twitter en YouTube, adopteren rap-enthousiastelingen ‘plezierpolitiek’ (de politiek van positieve gevoelens) om zichzelf te etaleren – door bijvoorbeeld deel te nemen aan de laatste dans-challenges (dansroutines) – en online communities te vormen met gelijkgestemden. Deze zogeheten dans-challenges worden niet altijd door de bredere cultuur begrepen, aldus Jennings. Desondanks worden deze vroeg of laat onderdeel van de algehele populaire cultuur. Zo werd de #wap dans-challenge in het leven geroepen door queer dansers van kleur, en vond die via een breed palet van challengers wereldwijd zijn weg naar Hollywoodacteurs, de ouders van social media influencers én Mr. Clean. Mr. Clean is wellicht de meest eigenaardige #wap challenge-participant op TikTok: deze ‘deelnemer’ is namelijk de mascotte van de gelijknamige allesreiniger, het Amerikaanse equivalent van Ajax en Mr Muscle. Wellicht motiveerde de tekst “Get a bucket and a mop for this Wet A*s […]” hem om mee te doen.

Een andere populaire dans-challenge, Megan TS’ #savage challenge, demonstreert hoe ‘sexy’ vrouwenrap, plezier en empowerment samen kunnen komen. De bedenker van deze challenge, Keara Wilson, stelde een choreografie samen waarin (jonge) vrouwen verschillende kanten van hun persoonlijkheid kunnen tentoonstellen door middel van savage (stoere) danspasjes: hun ratchet [sexy en ‘luid’] en warmbloedige kanten, maar ook hun elegante en ‘respectabele’ kanten. Deze antibinaire boodschap, namelijk het mogen omarmen van ogenschijnlijk tegenstrijdige identiteiten, diende als bron van empowerment voor (jonge) vrouwen (van kleur) die genoeg hebben van de ‘respectabiliteitshokjes’. Volgens sommige plezierpolitici, zoals gender studies professor Aria Halliday (The 19th, 2021) en journalist Demicia Inman (2019), heeft de muzikale expressie van de hedendaagse vrouwelijke MC ook een empowerende (en bevrijdende) werking, omdat het mogelijk vrouwelijke luisteraars motiveert om hun eigen wensen en verlangens te prioriteren en te uiten, op een door hen zelf gekozen manier. ‘F*ck het patriarchaat, f*ck geracialiseerde respectabiliteitshokjes, f*ck restrictieve normen! Wij mogen ons laten horen!’ Dit is het statement dat vrouwelijke rapartiesten zoals Nicki Minaj, Cardi B, Megan TS, City girls, Kash Doll en Saweetie maken, aldus sommigen uit het kamp van de plezierpolitiek.

Ook in de medische sector zijn er voorstanders te vinden van hedendaagse vrouwenrap en het potentieel ervan als bron van plezier, empowerment én educatie. Zo is gynaecologe Jen Gunter (2020) meer dan enthousiast over WAP. Het nummer is volgens Gunter een hulde aan vrouwelijke seksualiteit en geslachtsorganen, en zij is van mening dat dit soort muzikale expressies een sociocultureel gereedschap kan zijn om (binnen partnerrelaties) de gesprekken over de seksuele behoeften van de vrouw en de werking van de vagina aan te moedigen. Gespreksonderwerpen waar taboes aan kleven, maar die tegelijkertijd ook nog doordrenkt zijn van misvattingen, aldus de gynaecologe die dit bijna dagelijks ervaart binnen haar praktijk. In het refrein van het nummer WAP roept Cardi B vol trots: “I am talkin’ WAP, WAP, WAP! That’s some Wet A*s […]”. Eveneens dit precies is wat Gunter haar patiënten aanspoort te doen, ‘WAP’ te talken met hun partners. Cardi B en Megan TS hadden wellicht niet geanticipeerd op deze specifieke betekenisgeving van hun megahit, maar mensen spelen een actieve rol in hun interpretaties van rap-uitingen. Dit betekent dat bepaalde rapteksten voor de ene persoon aanstootgevend kunnen zijn en voor de andere persoon een bron voor empowerende educatie.

Hiphopfeminisme, en het ‘f*cken met het grijze!’

Dit essay heeft twee benaderingen van het hedendaagse commerciële vrouwenrap-debat uiteengezet: die van de respectabiliteitspolitiek en die van de plezierpolitiek. Het perspectief van de respectabiliteitspolitiek koppelt de beelden in vrouwenrap aan het historische, etnische stereotype van de Jezebel, en de aanhangers van deze benadering vrezen dat de representaties van vrouwen van kleur in rap leiden tot aannames en vooroordelen over deze gemarginaliseerde groep. Het gros van deze politici is tevens van mening dat vrouwelijke MC’s meiden en (jonge) vrouwen (van kleur) aansporen om hun ‘irrespectabel’ gedrag klakkeloos te kopiëren. Dit belemmert de sociale vooruitgang van gemarginaliseerde vrouwen nog meer, aldus de mensen uit deze hoek. Plezierpolitici, daarentegen, richten zich op de (individuele) positieve gevoelens die de muzikale expressies van vrouwelijke rapartiesten kunnen losmaken en verwerpen de twee polariserende hokjes van ‘respectabele vrouwen’ (zij die seksueel getinte vrouwenrap afwijzen) en ‘irrespectabele vrouwen’ (zij die plezier beleven aan seksuele vrouwenrap). Het was mijn doel om een grijs gebied te vinden tussen deze twee kampen, omdat ik juist als rapmuziekfan, interdisciplinair hiphoponderzoeker en biculturele vrouw doorzie dat het publieke debat niet zo zwart-wit behoort te zijn en dat dit soort afgebakende kaders de kwaliteit van het gesprek hindert. Een schijnbaar grijs gebied trof ik in Morgans concept van ‘hiphopfeminisme’ (of ‘hiphopwomanisme’). Deze feministische stroming “f*cks with the grays” (Morgan, 1999:59), oftewel ‘f*ckt met [omarmt] het grijze’: het grijze politieke gebied en het grijze feministische gebied.

Net als plezierpolitiek wijst hiphopfeminisme het binaire denken af en erkent het dat de ‘vrouw,’ als maatschappelijke positie, bestaat uit meerdere, soms ‘tegenstrijdige’ identiteiten. Volgens de denkwijze van hiphopfeminisme kan een vrouw maatschappelijk bewust en ‘respectabel’ zijn en tegelijkertijd plezier, kracht en bevrijding vinden in Megan TS’ muziek. Ze kan beurzen beschikbaar stellen voor vrouwelijke medicijnstudenten en schaamteloos rappen over seksuele verlangens (rapartieste Kash Doll). Ze kan de ene dag elegant zijn en de andere dag iets meer ratchet. Een vrouw mag, met andere woorden, elke identiteit van keuze omarmen én vieren. De politiek activistische MC Rapsody deed, bewust of onbewust, een hiphopfeministische uitspraak tijdens haar radio-interview met de Amerikaanse zender Hot 97: “No, I don’t have to choose. I can be aware and talk about political things.[…] but on Saturday I am trying to shake it, and put my butt on somebody [twerk]. Ain’t nothing wrong with it hahaha”.

Hiphopfeminisme heeft oog voor de gelaagdheid van sociale, politieke, en economische structuren –binnen en buiten de hiphopcultuur – en erkent dat feministische uitingen en pleidooien voor sociale vooruitgang verschillende vormen kunnen aannemen: hiphop, ‘straat’, ratchet, messy, subtiel, traditioneel en/of academisch. Het hiphopfeminisme is dan wel bedacht door een academica, maar het versterkt de stem van vrouwxn (intersectionele term voor vrouwen) met diverse sociale achtergronden. De hiphopfeminist ‘f*ckt’ dus met ‘het grijze’: ze omarmt verscheidene feministische geluiden in vrouwenrap en heeft daarom een playlist die shuffelt van Nicki Minaj naar Queen Latifah, en van Lil Kim naar Rapsody. Ze denkt buiten de old skool kaders van wat feminisme eigenlijk is en wie zich dit label mag toe-eigenen. Ongeacht wat andere feministen daarvan vinden. En om deze redenen f*ck ik met dit concept.